Fijn inzicht deze morgen in mijn inbox. Gewoontegedrag expert Nir Eyal schrijft: ‘Jezelf prijzen voor ‘goed’ gedrag verhoogt de kans dat je daarna iets ‘slechts’ gaat doen. Maar wat moet je dán doen?

‘Jij keiharde fitness bootcamp kampioen’, zeg je tegen jezelf nazwetend, ‘Jij verdient wel een lekker portie bitterballen!’ Zo’n situatie herken je misschien wel. Van die breinkronkel maken supermarkten ook handig gebruik. Shoppers gaan eerst langs de groente- en fruitafdeling, zodat ze daarna lekker los kunnen gaan op de koekjes.

Vorig jaar kwam ook zo’n mooi voorbeeld voorbij. Groene huisklussers die energiebesparende maatregelen nemen zoals betere isolatie of zonnepanelen, gaan meer energie verbruiken. Het effect van de besparingen doen ze zo met een derde teniet!

Maar onderzoek toont ook aan dat mensen die net duurzame producten gekocht hebben meer geneigd zijn om daarna vals te spelen en te stelen. Dat is andere, meer morele koek. Hm… ik kijk even heel anders naar mezelf.

Morele superioriteit doet ook met mensen in organisaties wat. Ik herinner me uit mijn tijd in Rwanda nog een vriendin die bij een organisatie werkte met kinderrechten hoog in het vaandel. Ze verzuchtte dat haar collega’s zichzelf zo moreel goed vonden, omdat ze ‘het allemaal voor de arme kinderen deden’, dat ze pardoes vergaten om uit hun kantoorstoelen te komen om ook daadwerkelijk wat te dóen…

Hoe werkt dat? Stanford psychologe Kelly McGonigal verklaart dit soort rebound-effecten:

Dat lijkt een beetje op Carol Dweck’s ‘the effort effect‘. Iemand prijzen om wie hij of zij is (‘Jij bent zo’n goede tekenaar’) of een dik compliment geven over het prachtige eindresultaat is, kan zelfs averechts werken en faalangst in de hand werken. Beter is het om de inspanning, de weg met vallen en opstaan, te prijzen. En ook de specifieke inspanning. ‘Wat heb je precies gedaan dat je teamleden zo snel hun targets hebben gehaald?’ in plaats van ‘Goed gedaan!’ Aanmoedigen is beter dan oppervlakkig prijzen. Zowel bij kinderen als volwassenen.

Ik ben alweer dichterbij het afronden van deze blog. Top, Egon! O nee…

Wie heeft er nog mooie voorbeelden van hoe moreel prijzen een averechts effect heeft? Van zichzelf of van organisaties?

—
Deze blog is geïnspireerd op een gastartikel op Nir Eyal’s blog, ‘The strange way good habits hurt your willpower’